Waarom een lotingstool?

EMMA organiseert al een tijd verschillende burgerberaden, en telkens bleek de loting van deelnemers een ingewikkelde opgave. Daarom hebben we samen Inwonerberaad.nl ontwikkeld: deze tool maakt de loting voor een participatieproces makkelijk, veilig en zo representatief mogelijk.

In dit interview vertelt EMMA-partner en burgerberaden-expert Jonneke Stans meer over de mogelijkheden van Inwonerberaad.

Burgerberaden zijn in opkomst en EMMA is daar de afgelopen jaren in gespecialiseerd. Hoe is dit zo gekomen?

‘We zijn al jaren bezig met participatie. We zijn een ondersteunende partij, altijd op zoek naar het goede gesprek tussen burger en overheid. We streven ernaar om mensen te stimuleren hun burgerschap vorm te geven’ vertelt Jonneke. ‘Onze samenleving is steeds complexer, een “one size fits all” aanpak is lang niet altijd passend. Daarom heeft een burgerberaad veel toegevoegde waarde. Verschillende groepen gaan daarin met elkaar het gesprek aan.

In de herfst van 2020 zagen we het al in de praktijk, in West-Brabant. We waren online in gesprek met groepjes inwoners over de energietransitie. Hier deden inwoners de suggestie om een burgerberaad te organiseren. De wethouders waren enthousiast, en namen het voorstel over. Wij werden als EMMA gevraagd om het te organiseren. We zijn toen eerst met ambtenaren van gemeenten gaan zitten om te verkennen hoe onze bijdrage eruit kon zien.’

Waarom zijn burgerberaden zo belangrijk in jouw ogen?

‘Ik vind het heel mooi dat het proces, het deliberatieve gesprek dat je voert, echt iets in beweging kan brengen. In de opzet van een burgerberaad maak je eerst kennis met elkaar en het vraagstuk. Daarna ga je in gesprek, en daarin zie je iets gebeuren.’

Toch vindt Jonneke burgerberaden niet de oplossing voor alles. ‘Participatie is niet per se een burgerberaad. Grote vraagstukken worden vaak in twee kampen bekeken. Het oplossen en begrijpen is veel complexer dan binnen die twee kampen. Via een burgerberaad kan je mensen meenemen. Zo voeg je democratie toe.’

Het organiseren van burgerberaden is een grote opgave. Wat zijn de grootste uitdagingen die jij tegengekomen bent?

‘Het is van belang scherp te blijven op de opzet van de bijeenkomsten, maar tegelijkertijd de groep deelnemers regie te geven. Als organisator sta je in dienst van de groep. Je moet het proces heel goed neerzetten, maar niet een andere kant op sturen dan waar de groep heen wil bewegen. Een groep wil duidelijkheid en regie. Daar moeten we dus slim tussen bewegen.’

Het is ook een uitdaging om, tijdens de avond zelf, open te blijven staan voor alle kanten van het gesprek. Je doet bijvoorbeeld voorstellen voor sprekers, maar je toetst bij de groep waar precies behoefte aan is. Mocht de groep ook nog een expert willen horen over een specifiek onderwerp, dan heb je die te regelen. Het is van groot belang dat het proces uiteindelijk, onafhankelijk van de uitkomst, een goed gevoel achterlaat bij alle betrokkenen. We willen aan alle mensen en meningen rechtdoen’ zegt Jonneke enthousiast.

Recht doen aan de verschillende inwoners en hun meningen gebeurt ook door een representatieve groep deelnemers te hebben. Het loten van die deelnemers is een belangrijke manier om daar aan te werken. Welke overwegingen moet je allemaal maken bij het samenstellen van de loting? En wat kan de tool Inwonerberaad.nl daarin betekenen?

‘Je moet kiezen welke vorm van representativiteit je in je beraad wil hebben. Je kan bijvoorbeeld rekening houden met sociaaleconomische kenmerken, demografische kenmerken of sociale opvattingen. En je moet het gebied echt kennen. Daar zijn CBS en gemeentelijke data voor die openbaar en beschikbaar zijn. Hiermee kun je bedenken waarop je wil loten. Wat is representatief voor dit gebied? Wat zal de omvang worden van het burgerberaad? Je kan zo uitrekenen hoeveel mensen je uit welk “bakje” nodig hebt. Uiteindelijk loot je op vier of vijf kenmerken. Als je er meer kiest, heb je heel veel aanmeldingen nodig om te voldoen aan je opgestelde criteria voor representativiteit.

Deze criteria stel je als instelling in binnen de tool Inwonerberaad.nl. Via Inwonerberaad.nl kun je, met één druk op de knop, willekeurig adressen kiezen en deze direct versturen. Een variant op deze methode is een selectie maken via Basisregistratie Personen. Deze methode moet via de privacy officer van de desbetreffende gemeente(n). Die moet een handtekening zetten’ legt ze uit.

Jonneke vervolgt: ‘Een andere manier van werven is via sociale media. Via Inwonerberaad.nl maak je een unieke code maken voor inwoners die meedoen. Bij het aanmelden stellen we achtergrondvragen. Met één druk op de knop kunnen we vervolgens loten als de periode voor aanmelden gesloten is. Dan zie je een lijst met deelnemers op basis van die bedachte representativiteit. Die lijst gaat naar een drukker en daarna kan het naar de postbode. Tijdens de aanmeldperiode kan je monitoren hoe de inschrijvingen op bepaalde kenmerken verloopt. Blijft er iets achter? Dan kan je een vervolgactie inzetten om een bepaalde groep op een andere manier te bereiken. En na te denken over wat je nog meer kan doen om een groep te enthousiasmeren.’

Voor een representatief burgerberaad is een goede loting dus van groot belang. Met een goede afspiegeling van de inwoners is het beraad zo compleet mogelijk. De loting kan snel erg complex worden door alle factoren waar rekening mee gehouden moet worden. Met de tool Inwonerberaad.nl kunnen mensen dat ingewikkelde proces automatiseren. Hoe verliep het proces van de wens om dit makkelijker op te lossen tot het ontwikkelen van de tool?

‘De totstandkoming ging heel natuurlijk. Ik was aan het nadenken over die loting en er kwamen veel vragen en voorwaarden bij me op. Het moet eerlijk, AVG-proof, en we wilden voorkomen dat we met een enorme hoeveelheid data zouden zitten. Hoe ga je dan daadwerkelijk loten? Ik zag daar eigenlijk wel een beetje tegenop’ zegt Jonneke eerlijk.

‘Hoe ga je om met mensen die in meerdere bakjes passen. Heb je dan een geschikt gezelschap? Wat is een zo goed mogelijke afspiegeling? Hoe gaan we concreet uitnodiging versturen? Hoe kom je aan adressen en kunnen we de privacy waarborgen? Met de tool Inwonerberaad.nl bied je dit soort vraagstukken het hoofd.’

EMMA is nu betrokken geweest bij de organisatie van meerdere burgerberaden, wat zijn de belangrijkste voordelen van Inwonerberaad?

‘Het is AVG-proof en het scheelt organisatoren heel veel tijd. Het maakt het werk makkelijker: in een oogopslag heb je zicht op de aanmeldingen. Zo kan je dus nog bijsturen. Je komt als organisator snel tot een random selectie voor de eerste uitnodiging en een evenwichtige samenstelling van deelnemers.’

Wat verwacht je de komende jaren voor burgerberaden? Hoe wil EMMA daar aan bijdragen?

‘Ik verwacht dat veel overheden ermee aan de slag gaan. Nogmaals, het is niet de oplossing voor alles. Je moet namelijk mandaat weg willen geven. En het advies dat je wit krijgen moet in verhouding staan tot de intensiteit voor deelnemers en organisatoren. EMMA wil graag de opgedane kennis over het proces, de loting en uitvoering delen.

EMMA zit er lerend in. We leren elke keer dat we betrokken zijn bij. We leerden bijvoorbeeld hoe je recht doet aan de groep, zij hebben de regie en willen uiteindelijk tot een advies komen. Daar heb je een grote verantwoordelijkheid in. Die verantwoordelijkheid nemen we als EMMA heel graag!’

‍